Þú ert það sem þú borðar. Þannig hljómar vel þekkt slagorð sem á að vara okkur við óhollum lifnaðarháttum. Ekki síst feitum mat. En á tungu inúíta yrði merkingin allt önnur. Ný rannsókn sýnir nefnilega að feitmeti skiptir öllu máli fyrir getu inúíta til að ekki aðeins lifa af heldur enn fremur dafna ágætlega í fjandsamlegu umhverfi hins myrka og kalda norðurs.

Í hefðbundinni menningu inúíta er að finna reglur um allt frá veiðum og afla, yfir í matarvenjur og klæðnað, til félagslegra umgengnishátta. Og mikilvægasti þáttur í menningu þeirra virðist vera eftirsóknarverðasti matur þeirra um aldaskeið: Hrár fiskur. Hefðbundið mataræði inúíta er breytilegt milli svæða en á þó margt sameiginlegt. Það samanstendur einkum af selum, hvölum og fiski, ásamt ísbjörnum og hreindýrum. Yfir sumarið bætast síðan við plöntur og ber.

Þetta mataræði er afar næringarríkt með miklu innihaldi af eggjahvítuefnum og fitu. Ætla mætti að takmarkaður aðgangur að ávöxtum og grænmeti ylli verulegum vandkvæðum vegna skorts á C-vítamíni, en hörgulsjúkdómar eins og skyrbjúgur hafa aldrei verið vandamál á heimskautasvæðum. Ástæðan er að í hráu kjöti er að finna nægilegt magn af C-vítamíni. En þetta blóðrauða mataræði, og ekki síst hrái fiskurinn, býr yfir miklu meira.

Fita er lykillin að árangri

Feitt kjöt, sem er megin uppistaðan í fæði inúíta, er ein af grundvallarorsökum þess að þeir hafa lifað af um aldaraðir í fimbulkulda heimskautasvæðanna. Þó er hér á ferðinni afar sérstök gerð fitu: Fjölómettaðar fitusýrur. Mikilvægasta virkni fitusýra er að viðhalda innri hita. Nístandi kuldinn getur nefnilega verið banvænn á þessum svæðum. En þessi mennska lífvera er fínstillt tæki hvers lífrænu ferli hafa hámarksvirkni við hitastig er nemur 37° C. Því þurfa inúítar að framleiða mikinn varma og ein besta leiðin felst í að brenna hitaeiningar.

Magn hitaeininga sem brennast í líkamanum í hvíldarástandi er nefnt hvíldarefnaskipti líkamans. Í rannsókn, undir forystu William R. Leonard við North Western University í Illinois, BNA, hefur verið sýnt að hvíldarefnaskipti eru mun hærri hjá innfæddum inúítum í samanburði við aðkomufólk. Inúítar eru þannig hæfari við að framleiða innri hita. Og það bendir til að þróunin hafi þarna átt hlut að máli.

Sérhver brennsluofn, einnig manneskjunnar, þarf eldsneyti og eftir öllu að dæma er eldsneyti inúítanna kraftaverkameðalið í hráum fisk. Það er fiskiolían sem er sérlega rík af fjölómettuðum fitusýrum. Mikilvægi fitusýranna í efnaskiptum má skýra út frá hinu svonefnda „membran-pacemaker-skýringu“. Hún skýrir hlutverk himnu frumunnar sem „pacemaker“ (gangráð) fyrir efnaskipti og brennslu.

Kenningin gengur út á að fitusamsetning himnunnar skiptir sköpum fyrir efnaskipti frumu: Því meira sem er af fjölómettuðum fitusýrum, þess örari verða efnaskipti frumunnar. Fjölómettaðar fitusýrur geta, vegna kemískrar gerðar sinnar, skapað sveigjanlegri frumuhimnu en mettaðar. Þar með eykst hreyfigeta og virkni frumunnar sem hraðar efnaskiptum.

Fjölómettaðar fitusýrur eru einnig taldar geta haft áhrif á aflestursgetu frumunnar, þ.e.a.s. sameindir sem geta tengst dna og komið af stað afkóðun á útvöldum genum í frumu. Samkvæmt David M. Mutch, við Université de Lausanne í Sviss, virkja fjölómettaðar fitusýrur m.a. aflestur gena, sem skipta máli fyrir efnaskipti frumunnar og þar með brennslugetu. Því er ástæða til að ætla að ásælni inúíta í hráan fisk skipti megin máli fyrir forskot þeirra hvað efnaskipti varðar. Þessi kenning hefur ennfremur verið studd með dýratilraunum sem sýna að mýs eða rottur halda betur í varma sinn með því að borða fæði sem er ríkt af fjölómettuðum fitusýrum.

Fiskiolía vinnur gegn áþján myrkurs

Fiskiolía örvar ekki einungis efnaskipti heldur einnig geðið. Á hinum myrku heimskautavetrum upplifa margir sálræn vandamál, eins og t.d. minnis- eða einbeitingarskort ásamt almennri deyfð, en það eru einkenni á svonefndu skammdegisþunglyndi sem að líkindum stafar af truflunum í líkamsklukkunni. Ójafnvægi í hormónaflæði heilans leiðir til þreytu og geðdeyfðar. Þessir dimmu heimskautavetur hafa þó aldrei náð að hafa áhrif á innfædda inúíta. Og þar gegna fjölómettaðar fitusýrur mögulega mikilvægu hlutverki.

50 – 60% af fullvöxnum heila samanstanda af fitu. Og um 35% af þessari fitu er í formi fjölómettaðra fitusýra. Einnig í heilafrumunum styrkja fitusýrurnar eiginleika frumuhimnunnar. Dr. Ravi Shrivastava, við Naturveda – Vitrobio Research Institute í Frakklandi, hefur ásamt félögum sínum m.a. sýnt fram á að viðbót fjölómettaðra fitusýra í frumuræktun getur orðið til að taugungar heilans vaxa sem er mikilvægur eiginleiki í mörgum taugaferlum. Jafnframt hefur fjöldi tilrauna á músum er gerðar voru við Beth Israel Deaconess Medical Center í Boston, BNA, afhjúpað að fjölómettaðar fitusýrur geta einnig styrkt snertifleti milli taugafrumna. Það verður til að rafboð eiga greiðari leið milli taugafrumna.

Fitusýrurnar styrkja þannig taugaferli sem grundvallar daglega virkni heilans. Klínískar rannsóknir hafa einnig sýnt að lítil viðbót af fjölómettuðu fitusýrunni EPA í þunglyndislyfjum getur verulega dregið úr einkennum sjúklingsins.

Fitusýrurnar má því með réttu kalla undrameðal inúíta. Besta ráð til þeirra sem búa á norðlægum slóðum er því: Hrátt er gott.